پیشاپیش

به پاس تولد یک منتقد، مترجم و شاعر استاد عبدالعلی دست­غیب

نویسنده: فیض شریفی

فرمودی بیا که وقت از دست می­ رود، دارم، می­ خواهم کتابی چاپ کنم به نام «غزلِ خداحافظی را می­ خوانم.»
گفتی: من دیگر بارِ خود را بسته­ ام، کار خود را کرده ­ام و آتش به انباره ­ی خود زده­ ام و مشغولِ مُردنِ خود هستم.
آن روزها فکر می­ کردم حرف زدن، نوشتن با شما نمی­ چسبد. خشن هستی، پنبه­ ی همه­ ی اهل قلم را زده ­ای. زیرپای خیلی­ ها را در نقد خالی کرده­ ای، از کجا معلوم است که با ما مهربان باشی.
من سرِ آمدنم نبود، ولی از سرِ اتفاق بهار در دستانم افتاده بود، آمدم، دیدم در آستانه­ ی هشتاد و اند سالگی هرگز پیر نشده­ ای، مثل روزهای اول خود مانده ­ای. شوخ و طنّازتر شده­ ای. تازه بعد از «غزل خداحافظی» هشت کتاب در حال چاپ داری. هنوز حوصله­ ی آن را داری که رُمان­های هزاران صفحه­ ای بخوانی و کتاب­ه ای قطور و قوی­ هیکل چاپ کنی. هنوز هم مشتاقان و شاگردان را با سعه­ ی صدر به حضور می­ پذیری.
ادبیات و فلسفه، مثل رایحه­ هایی سرگردان در کلام و بر کلام تو می­ وزد. تبختُر نداری، کبکبه و دبدبه نداری. اول منتقدِ خود هستی، بعد به نقد دیگران می­ نشینی. در برابر پیر و جوان، عاميو عالم برمی­ خیزی. وسیع­ المشربی. مثل بعضی­ها نیستی که بی­ دلیل فحش می­ دهند. بی­دلیل از شکل و شمایلت ایراد می­ گیرند. بی­ دلیل می­ پرسند کجا می­روی، کجا می­آیی، چه می­کنی...
راستِ حسینی اول کار تصور می­ کردم، اگر در جلسات ادبی شما شرکت کنم، در همان هفته­ای اول چنته­ ات خالی می­ ماند. اکنون که یک سال و اندی می­ گذرد، می­ بینم که کم نمی­ آوری، مرتباً کتاب می­ خوانی و حاشیه می­ نویسی تا از قافله عقب نمانی. حتی می­گویی چیزی هم دارم یاد می­ گیرم.
حالا دو کتاب از سخنان رو در رو، در برابر من است. دریاست، از هر کجایش می­ شود، می­توان آب برداشت. بسیار شیفتگان علم و ادب و فلسفه در آینده هم خواهیم دید که کانال­کشی کنند و از سخنان شما درس بگیرند و کتابی بنویسند و مزرعه­ ی خود را سیراب کنند.
چه بسیار دیده­ ام دوستان و شاگردان شما که در این هوای گرم یا سرد، در همین سالن محقر خانه­ ی شما نشسته بودند یا سر پا به حرف­ های شما گوش می­ کردند. استخوان­هایت داشت می­ درخشید و چهره­ ات گُل می­ انداخت و شعله­ های عشق و محبت در نفس­هایت بیرون می­ جهید.
پیری و سالخوردگی چیست، کدام است، این شانه­ های ستبر جهانی را به دوش کشیده­ اند.
در هر تضاد و تناقض، در هر جنگ و تصادم، تنها فرهیختگان هستند که از زیر جنگ­های خانمان سوز، ققنوس­وار از خاکستر خود برمی­ خیزند و تاج از میانه­ ی شیران می­ ربایند.
حالا از آن زمانی که گفتی: «غزلِ خداحافظی را می­خوانم» خیلی­ ها رفته­ اند و چندین و چند نفر دیگر هم که بروند، ما کوتاه نمی­ آییم و به این راحتی صحنه را خالی نمی­ کنیم. حالا اگر بال­های زمان بر جبین ما چینِ هزار موج بیندازد، یاما را به پرتگاهِ دور جهان پرت کند، باز هم نفس­های معطرمان جهان را خوشبو خواهد کرد. و من و امثال من و این جوانان که چون صدف تو را در بر گرفته­ اند، چقدر بختیار بوده ­اند که سالیان متمادی از دوران دبیرستان تو را داشته­ اند، تو را دارند.
استاد! شما چنان در ادبیات تخمیر شده ­اید که یادتان رفته است در تهران گمشدگانی دارید، چندی به فکر حریفان دل ریش باش... من می­ خواهم بروم، به احترام شما برمی­خیزم و به پاس هشتاد و اندی سال زندگی پربرکت برایت دست می­ زنم. از دستِ من کاری بیش از این برنمی ­آید.

دستغیب: تبلیغ یک نوع کتاب در صداوسیما نتیجه عکس می‌دهد

عبدالعلی دستغیب، منتقد پیشکسوت کشورمان معتقد است که تبلیغ فقط یک نوع کتاب یا یک ناشر یا نویسنده در تلویزیون نتیجه عکس می‌دهد و برنامه‌های ادبی تلویزیون باید متفکرانه و منجر به تعالی حوزه فرهنگ و تولید کتاب باشد. به باور این منتقد پیشکسوت، فرهنگ فقط از گذشته به امروزی‌ها نرسیده و جنبه بازسازی شدن دارد.

عبدالعلی دستغیب

برخی مسئولان فرهنگی فکر می‌کنند آداب و رسومی که از گذشته به ما رسیده، فرهنگ است در حالی که فرهنگ دارای جنبه آفرینشگری است و نیاز به بازسازی و بازنگری دارد؛‌ مثلا اگر نویسنده‌ای رمانش شبیه به قصص سعدی یا سمک عیار باشد کارش تکراری است

به خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) گفت: یک گفت‌وگوی فلسفی سنجیده که ظرافت کار  تولید کنندگان و دست‌اندرکاران برنامه‌های تلویزیون را نشان دهد، بسیار اهمیت دارد اما جای چنین برنامه‌هایی در صدا و سیما خالی است. مسئولان ما اغلب بین فرهنگ و آداب و رسوم تفاوتی قایل نمی‌شوند و این دو را با هم اشتباه می‌گیرند.

فرهنگ باید بازسازی و بازبینی شود

این منتقد پیشکسوت افزود: برخی مسئولان فرهنگی فکر می‌کنند تنها آداب و رسومی که از گذشته به ما رسیده، فرهنگ است؛ در حالی که فرهنگ دارای جنبه آفرینشگری است و نیاز به بازسازی و بازنگری دارد؛ مثلا اگر نویسنده‌ای رمانش شبیه به قصص سعدی یا سمک عیار باشد کارش تکراری است.

دستغیب اضافه کرد: مدیران صدا و سیما و کسانی که در تلویزیون اهل سخنرانی‌اند، فکر می‌کنند اگر زیاد یک مطلب را تکرار کنند و بگویند فلان کتاب بهترین کتاب یا فلان شاعر بهترین شاعر ایرانی است در اذهان تأثیر می‌گذارد. آن‌ها نمی‌دانند که این کار نتیجه عکس می‌دهد.

تبلیغات تلویزیون برای اشخاص یا تفکر

شهریار در زمان خودش شاعر تجدد طلبی بود اما نمره‌ای که صدا و سیما به او داد نمره خودش نبود. شهریار حتی با تبلیغات تلویزیون هم در ردیف حافظ و سعدی قرار نگرفت

خاص بی‌نتیجه است

مترجم آثار نیچه در ایران ادامه داد: شهریار در زمان خودش شاعر تجددطلبی بود اما نمره‌ای که صدا و سیما به او داد نمره خودش نبود. شهریار حتی با تبلیغات تلویزیون هم در ردیف حافظ و سعدی قرار نگرفت.

دستغیب گفت: پیشنهاد ما و علاقه‌مندان به کتاب و ادبیات این است که سازمان صدا و سیما و سازمان‌های فرهنگی دیگر، ذوق فرهنگی مردم را ارتقا دهند. به گمانم راه این کار مباحثه آزاد است.

در دنیای امروز باید با تفکر  و ذهن منتقد آشتی کرد

وی توضیح داد: برنامه‌های فلسفی تلویزیون تکراری است. اغلب سخنرانان این برنامه‌ها حرف‌هایی را که پنج سال پیش درباره ابن سینا و فارابی زده‌اند، بدون هیچ گونه نظر

اقرار به جهل خود نوعی دانایی است؛ این در حالی است که همه‌مان می‌گوییم می‌دانیم. استاد دانشگاه به تلویزیون دعوت می‌کنیم و او هم راجع به فردوسی، پست مدرنیسم، فیزیک، روانشناسی، سعدی و حافظ حرف می‌زند. این در حالی است که دنیای امروز دنیایی تخصصی است. اگر کسی بخواهد حافظ و سعدی را بشناسد باید بداند که ‌آن‌ها دو جهان مجزای از یکدیگرند و فرم‌شناسی‌شان با یکدیگر تفاوت دارد

مستقل درباره حافظ و سعدی و فردوسی و خیام هم تکرار می‌کنند.

این منتقد ادبی گفت: ما مشکلات و اشکالات اداری داریم؛ مهم‌تر از همه اشکالات فکری داریم. ما مدت‌ها با فکر، قطع رابطه کرده‌ایم. قدما می‌گفتند اقرار به جهل خود نوعی دانایی است؛ این در حالی است که همه‌مان می‌گوییم می‌دانیم. استاد دانشگاه به تلویزیون دعوت می‌کنیم و او هم درباره فردوسی، پست مدرنیسم، فیزیک، روانشناسی، سعدی و حافظ حرف می‌زند؛ این در حالی است که دنیای امروز دنیای تخصصی است. اگر کسی بخواهد حافظ و سعدی را بشناسد باید بداند که ‌آن‌ها دو جهان مجزای از یکدیگرند و فرم‌شناسی‌شان با یکدیگر تفاوت دارد.

مترجم کتاب «دجال» نیچه گفت: این نارسایی‌ها نتیجه نداشتن تفکر انتقادی است. اگر تلویزیون و رسانه‌ها بخواهند پرورش ذوق مخاطب را جدی بگیرند باید در برنامه‌ها و تولیداتشان تجدید نظر کنند و برنامه‌هایی تولید کنند که با تفکر آشتی کند.

دستغیب متولد 1310 شیراز است. وی از سال 1326 در روزنامه‌‏های شیراز همچون پارس و بهار ایران، و سپس در مجله‌‏ها و روزنامه‏‌های تهران همچون اطلاعات، کیهان، سخن، فردوسی، نگین، روشنفکر، امید ایران، پیام نوین، راهنمای کتاب، آینده، آدینه، کلک، کیهان فرهنگی، نیستان و ادبیات داستانی، مقاله‌ها و مطالب متعددی در زمینه‏‌های تاریخ، فلسفه، جامعه‏‌شناسی و هنر قلم زده است.

از دستغیب تا کنون بیش از 40 عنوان کتاب منتشر شده است. وی در سال 1382 طی مراسمی در صدا و سیما، به عنوان چهره ماندگار در رشته نقد ادبی شناخته و موفق به دریافت لوح تقدیر و جایزه شد.

«نقد ادبی و نوعیت متن» از تازه‌ترین کتاب‌های دستغیب است.

مجموعه‌ای از آثار این پژوهشگر

اگر تلویزیون و رسانه‌ها بخواهند پرورش ذوق مخاطب را جدی بگیرند باید در برنامه‌ها و تولیداتشان تجدید نظر کنند و برنامه‌هایی تولید کنند که با تفکر آشتی کند

در قالب پنج مجلد با نام «از دریچه نقد» از سوی موسسه خانه کتاب منتشر شده است.

در پـاره ای مـوارد ، حـذف کـردن برخـی

آدمهـا از زندگـیتان ،

جـا را بـرای آمـدن آدم هـای بهتـر بـاز مـی کنـد !